ВЕТУВАЊЕТО

 

Кастилијанска легенда

 

I

 

Маргарита плачеше со лицето скриено во рацете. Плачеше тивко и солзите ù течеа по образите и ù се лизгаа меѓу прстите за да паднат на земјата врз која ù беше наклонета главата.

Педро беше до Маргарита и одвреме-навреме си ја подигнуваше главата за да ја погледне. Кога виде дека се моли, пак си ја спушти главата и потона во длабока состојба на тишина.

Околу нив сè беше тивко и изгледаше дека им ја почитува тагата. Различните звуци на земјата се стишија; попладневните ветриња спиеја и сенките почнаа да паѓаат врз густото зеленило на шумите.

Неколку минути поминаа, во текот на кои последните зраци на сонцето постепено исчезнуваа од хоризонтот; месечината почна да сјае на виолетовото небо и најсветлите ѕвезди се појавуваа една по друга.

Педро конечно ја скрши мачната тишина и со вознемирувачки и трепетлив глас мрмореше, како да зборуваше за себе -Невозможно… Невозможно!

Потоа се приближи до неутешната девојка и ù ја држеше едната рака, па продолжи да зборува со потивок и љубезен глас:

-Маргарита, зашто твојата љубов е сè и ништо не гледаш повеќе од љубов. Сепак, има нешто што е важно колку и нашата љубов, а тоа е мојата должност. Нашиот господар, грофот од Гомара, утре ќе маршира до неговиот замок за да ù се придружи на армијата на нашиот крал, дон Фернандо што ќе ја спаси Севилја од моќта на неверниците и морам да одам со него. Како безимен сирак без семејство, му должам за сè што сум. Му служев за лесните времиња на мир, спиев под неговиот покрив, ме топлеа неговите огнови и му го јадев лебот од неговата трпеза. Ако го напуштам, војниците што утре ќе маршираат надвор од портите на замокот, сите ќе се изненадат што нема да ме видат и ќе прашат: -Каде е најомилениот властелин на грофот од Гомара? и мојот господар ќе мора да молчи од срам, додека неговите пажови и Глупи Августи ќе одговорат со подбивен тон: -Ах, властелинот на грофот е женкар; се бори само кога му одговара.

Потоа, зборувајќи со уште поблаг и поубедлив глас, Педро продолжи:

-Не плачи, жити Господ, Маргарита, не плачи; твоите солзи ме повредуваат. Ќе те напуштам сега, ама ќе се вратам уште еднаш откако ќе постигнам некоја чест што ќе го осветли моето непознато име. Небото ќе ни помогне во нашата света кауза. Ќе ја заземеме Севилја и кралот ќе им даде имот на крајбрежјето на Гвадалкивир на победниците. Потоа ќе се вратам за да те земам и ќе живееме во рајот што сега им припаѓа на Арапите, каде што велат дека небото е уште посино од Кастилија. Ќе се вратам, ти се колнам; ќе се вратам за да си ја исполнам мојата свечена заклетва што ја направив на денот кога ти го ставив прстенот на прстот како симбол на ветувањето.

-Педро! рече Маргарита, си ги прибираше емоциите и зборуваше со одлучен и цврст глас: -Оди и задржи си ја честа, и кога ги кажа овие зборови, му се фрли во рацете на својот љубен. Потоа, му кажа со глас што беше потчинет и се исполни со уште поголема емоција: -Оди и задржи си ја честа, но потоа врати се… врати се и заштити ја мојата.

Педро ја бакна Маргарита на челото, си го одврза коњот што беше врзан за едно дрво и кога се качи, одгалопира во длабочината на шумата.

Маргарита го следеше Педро со очите додека исчезнуваше во темните сенки и кога веќе не можеше да го види, пополека се врати до местото каде што ја чекаа нејзините браќа.

-Облечи се во најубавата облека, еден од нив ù кажа кога стигна, -зашто утре ќе одиме до Гомара со сите од селото за да се поздравиме со грофот што заминува за Андалузија.

-Ме растажува, повеќе отколку што ме усреќува, да ги видам оние што си заминуваат и никогаш нема да се вратат, одговори Маргарита со воздишка.

-Сепак, ù кажа другиот брат, -мора да дојдеш со нас и да бидеш мирна и среќна, па да нема озборувања што ќе кажат дека имаш љубовник во замокот и дека тој маршира во војна.

 

II

 

Првата дневна светлина едвај сјаеше на хоризонтот кога низ целата земја Гомара се слушаше звукот на трубата од армијата на грофот и групи селани од ближните села брзаа за да стигнат навреме за да видат како неговото знаме ќе се развее од највисоката кула на замокот.

Некои веќе седеа на работ на ендекот или се искачија на дрвјата; други сè уште лутаа низ полињата или беа потпрени на падините на ридовите, создаваа синџир околу патот. Љубопитните набљудувачи чекаа скоро еден час и стануваа нетрпеливи кога пак се слушнаа трубите и синџирите почнаа да укаат додека мостот на извлекување се спушти врз ендекот. Потоа се крена железната решетка и масивната врата на портата крцкаше на ментешињата додека се отвори влезот со лакови кон предворјето.

Купот луѓе сега јурнаа нанапред за да ги видат одблизу светкавиот оклоп и богатите оружја на армијата на грофот на Гомара, кој беше познат во сите региони по величието на неговите богатства.

Неколку гласници го водеа патот и многу често сопираа за да викаат со силен глас, придружени со звукот на тапаните, наредбата на кралот ги повикуваше сите вазали на војна против Маварите и повикуваше сите градови и села да дозволат слободен премин и да ја поддржат неговата армија.

По гласниците беа пажовите, облечени гордо во нивните свилени прекривки, носеа штитови со златни рабови и широки шапки украсени со шарени пердуви.

Тогаш дојде главниот властелин и носеше цела униформа, качен на црн коњ и во рацете го носеше знамето на грофот, во кое беше втиснат неговиот грб. Одлево беше главниот судија, кој беше облечен во црно и црвено.

По главниот властелин доаѓаа скоро дваесетина трубачи кои беа познати низ целата земја по нивниот музички талент и силата на нивните бели дробови.

Кога опасниот звук на трубата прекина да го исполнува воздухот, се слушна друг поумерен еднообразен звук. Го правеше пешадијата, секој еден вооружен со долго копје и носеше кожен штит. По нив наскоро доаѓаа луѓето што ги носеа справите и кулите за опсада, придружени со чети од стрелци и возачи на коли со мулиња.

Потоа, опколени со облак од прашина што го дигаа копитата на нивните коњи, дојдоа витези облечени во нивните сјајни оклопи кои носеа нешто што оддалеку изгледаше како шума од копја.

Конечно, пред тапанарите качени на моќни мулиња и опколени од пажовите облечени во богати туники од свила и злато, беше грофот што го следеа остатокот од неговите властелини.

Оние што го видоа викнаа за да го поздрават и меѓу бучавата имаше остар вресок од жена што се онесвести, како да ја удрил гром, и ја фатија рацете на неколкутемина што се обидоа да ù помогнат. Ова беше Маргарита, која тукушто си го виде својот мистериозен љубовник, кој беше никој друг освен нељубезниот и многу озлогласениот гроф од Гомара, еден од многуте моќници и високо рангираните аристократи на Круната на Кастилија.

 

III

 

Откако го напушти градот Кордоба, армијата на кралот Фернандо помина неколку дена во пат кон Севилја, но не без прво да ги избори борбите во Екиха, Кармона и Алкала де Гвадаира каде што го презедоа некогаш познатиот замок, се залогорија блиску до градот на неверниците.

Грофот од Гомара седна на дрвена клупа во својот шатор, без да мрдне, блед и вознемирен со рацете прекрстени преку балчакот на неговиот меч и со очите зјапаше во просторот со изглед на некој што како да видел некој предмет, ама уште не е свесен за она што го опколува.

Покрај него стоеше и му зборуваше најстариот властелин на куќата, единствениот кој во часовите на темна меланхолија би се осмелил да го вознемири без страв да му предизвика да му се истури со експлозија на бес.

-Што ве мачи, господару? го праша. -Што ве вознемирува и ве јаде? Тажни сте кога си заминувате за битка и исто толку тажен кога се враќате, дури и кога победувате. Кога вашите војници спијат од умор по битката, слушам како воздивнувате од немир и кога се вртам на вашата страна, гледам дека се борите со некоја невидлива работа што ве мачи. Кога си ги отворате очите, вашата мака сè уште не исчезнува. Што ви се случува, господару? Ве молам кажете ми. Ако е тајна, ќе можам да си ја скријам во моето сеќавање сè додека не се заборави.

Грофот не изгледаше дека го слуша властелинот. Сепак, по долга тишина, како да му требало целото тоа време за зборовите да му стигнат до ушите, излезе од неговата неподвижност и го приближи и му кажа со сериозен и мирен глас:

-Да, предолго страдав тивко. Мислев дека бев жртва на некоја чудна фантазија, за која не сум зборувал досега. Но, не… она што ме мачи не е илузија. Сигурно ме фатила некоја ужасна клетва. Или рајот или пеколот, сигурно нешто сакаат од мене и ми зборуваат со натприродните работи што се случија. Се сеќаваш на денот кога се боревме против Маварите од Небриха на терасата на Тријана? Бевме неколкумина. Борбата беше бесна и за малку ќе загинев. Ти виде: среде борбата мојот коњ, ранет и ослепен од бес, се јурна кон маварската армија како мува без глава; попусто се трудев да го сопрам. Уздите ми избегаа од рацете и полуденото суштество ме носеше во сигурна смрт. Маварите си ги збиваа редовите што веќе ги насочуваа нивните бодежи на земјата и чекаа да ме примат. Коњот беше само на неколку метри од челичниот ѕид на кој требаше да се набиеме, кога… Верувај ми, не беше илузија. Видов една рака како ги грабна уздите со натприродна сила и откако го сопре нашиот напад, ни ја смени насоката кон нашите војници и чудесно ме спаси. Попусто прашав дали некој видел кој ме спасил, ама никој не видел. -Кога трчавте кон непријателот за малку ќе се набиевте на копјата, ми рекоа дека бевте сосема сам. Затоа толку се воодушевивме кога видовме како се враќате, зашто знаевме дека вашиот коњ веќе не го слуша својот јавач. Ноќта, сè уште вознемирен, се повлеков во шаторот. Попусто се трудев да си го отстранам од умот споменот на ужаснувачкото искуство. Но, како што си легнав, пак ја видов мистериозната рака, прекрасна бела рака што ги отвори завесите и исчезна. Оттогаш каде и да гледам и каде и да одам, ја гледам раката што како да ми ги чувствува желбите и сака да ми помогне. Кога се обидувавме пак да го заземеме замокот на Тријана, видов некои бели прсти како фаќаат стрела што беше насочена кон мене; за време на банкетот, кога се обидував да си ги отфрлам стравовите по битката, видов како ми сипува вино во чашата. Постојано ја гледам пред очите и ме следи дење и ноќе, каде и да одам… Токму сега, погледни ја. Тука е, нежно ми е потпрена на рамото.

Кога ги кажа овие зборови, грофот стана и почна да оди напред-назад, како очајно да се обидува да избега од длабоката мака.

Властелинот ја избриша солзата што му падна врз образот. Сигурен беше дека неговиот господар полудел; иако не се обиде да му противречи на она што го кажа и наместо тоа, му зборуваше со глас што беше смирен и искрен:

-Дојдете… Да излеземе надвор од шаторот за еден миг. Можеби попладневниот воздух ќе ве освежи и ќе ви ја олесни болката на ова несфатливо измачување, зашто не можам да најдам зборови што ќе ја отстранат.

 

IV

 

Главниот дел на христијанската армија се протегаше низ целиот регион на Гвадаира сè додека не стигна на левото крајбрежје на Гвадалкивир. Пред армијата, подигнати врз хоризонтот беа ѕидовите на Севилја, што беа потпрени од страна со силни, назабени кули. Над градобранот се извишуваше зеленилото на градините на маварскиот град и во дупките меѓу гранките се гледаа бели минариња, зашто ова беше маварската џамија, чии четири кули, опколени со четири кружни златни топки, ги одбиваа зраците на утринското сонце, па на христијаните што ги видоа од далечина им изгледаа како четири пламени.

Овој подвиг на кралот Фердинанд, кој беше еден од најхеројските во тоа време, заедно со најславните воини од различните кралства на Полуостровот ги собра и оние од далечни, страни земји што ги привлече можноста да ги здружат силите и да се борат против Маварите со христијанскиот крал.

Низ рамнините беа прострени шатори со сите бои и форми врз кои имаше знамиња што ги прикажуваа грбовите со различни амблеми, вклучително и ѕвезди, грифини, лавови, синџири, шипки и стотици други хералдички симболи што ги претставуваа името и битноста на нивните сопственици. Низ улиците на импровизираниот град кружеа мнозина војници во различни насоки, секој облечен според обичајот на својата земја и секој вооружен поинаку, па ова предизвикуваше чуден и живописен контраст.

Тука, некои витези што се одмараа од уморот по битката беа седнати на вратата од нивниот шатор на дрвените клупи и играа дама, додека пажовите сипуваа вино во нивните метални чашки; таму, некои пешадинци го користеа мигот за одмор да си ги поправат оружјата; преку нив некои стрелци се занимаваа со вежбање и ги поддржуваа набљудувачите кога стрелите удираа во центарот на метата. Среде бучавата на толпите се слушаше звукот на тапаните, на свирежот на трубите, гласовите на патувачките трговци, удирот на челик врз челик, песните на трубадурите што ги забавуваа нивните слушатели со приказни за големи дела, врескање на гласниците што ги најавуваа наредбите на командантите во полето и сите различни звуци создаваа какофонија што не би можела да се опише.

 

Грофот од Гомара придружен од верниот властелин помина низ живите групи на луѓе без да си ги подигне очите од земјата, тивок и тажен, како ништо од глетките или звуците да не стигна до него. Одеше бавно, како месечар патувајќи низ светот на соништата, без да биде свесен за неговите активности, како да ги правеше некоја друга волја.

Веднаш до шаторот на кралот, среде толпата војници, пажови и обични луѓе, го слушаа со отворени усти, со чуден лик, делумно трубадур и делумно поклоненик, кој продаваше дрангулии додека рецитираше литанија на народен латински или раскажуваше приказни полни со навредливи потези од кои човек поцрвенува, што ги следат пикарескните љубовни приказни и свети легенди.

Во огромната вреќа што му висеше од рамената имаше чудна комбинација од најразлични предмети: ткаенини што наводно го допреле гробот на свети Јаков, документи со зборови наводно на хебрејски и наводно биле на цар Соломон кога го градел храмот, зборови што можеа да излечат секакви заразни болести; неверојатни мевлеми за спојување исечени екстремитети; евангелија извезени во торби од коноп и свила; љубовни напивки што гарантирале успех; реликвии на патроните светци на сите градови во Шпанија; скапоцени камења, синџири, појаси, медалјони и многу други алхемиски дрангулии направени од стакло и олово.

Кога грофот стигна до групата собрана околу поклоникот и неговите обожавачи, тој штимаше некаква мандолина или арапска гусла што ја користеше за да му ги придружува неговите приказни за авантурите. Кога ја истегна секоја жица за да го произведе соодветниот звук, подаде една шапка наоколу и ги собра малкуте парички што гледачите можеа да му ги дадат. Кога го заврши ова, со назален глас и со тажна песна почна да пее една балада чии стихови секогаш завршуваа со истиот рефрен.

Грофот се приближи до групата и слушаше со голем интерес. По некоја чудна случајност насловот на баладата совршено се поврзуваше со мислите што му го надвладеаја духот. Според она што го кажал пејачот пред да почне да пее, песната се викаше Баладата на мртвата рака.

Кога властелинот го слушна ова, се потруди да го одвлече својот господар, но грофот даваше отпор и беше тивок, со очите фиксирани на пејачот, додека му ја слушаше песната.

 

I

Девојката има љубовник

што како штитеник се претставувал.

Штитеникот ù кажал

дека во војна заминувал.

„Што ако не се вратиш?“

„Да се вратам и живот би дал“.

Додека љубовникот се колне,

велат дека ветерот повторувал:

Тешко на оној што во човечки ветувања поверувал!

 

II

 

Грофот со армијата,

од замокот излегувал.

Кога го препознала таа,

викнала од голема жал:

„Ах, грофот заминува

мојата чест со себе ја земал!“

Додека кутрата девојка плаче,

велат дека ветерот повторувал:

Тешко на оној што во човечки ветувања поверувал!

 

III

 

Брат ù што бил таму

овие зборови ги слушнал.

„Нè обесчести“, вели.

„Ми се заколна дека ќе се врател“.

„Нема да те најде ако се врати,

каде претходно те среќавал“.

Додека несреќницата умира,

велат дека ветерот повторувал:

Тешко на оној што во човечки ветувања поверувал!

 

IV

 

Мртва ја носат во коријата;

ја закопале во кал;

колку и да ù фрлале земја,

раката наносот не ја покривал:

раката каде што бил прстенот што грофот ù го дал.

Ноќе, над гробницата

велат дека ветерот повторувал:

Тешко на оној што во човечки ветувања поверувал!

Кога пејачот го заврши последниот стих, почитувачката толпа на набљудувачи го препозна грофот, кој отиде до поклоникот и го грабна остро за рака и со тивок глас му бараше:

– Кажи ми од кај си?

-Од градот Сорија, одговори без двоумење.

-Каде ја научи оваа балада? И приказната што ја кажуваш… на кого се однесува? Грофот праша неверојатно емотивно и беше вознемирен.

-Господаре, одговори поклоникот, ги концентрира очите во очите на грофот без да пелтечи -песнава ја пеат селаните во земјата Гомара и се однесува на една несреќна жена со која една моќна личност се однесувала грубо. Поради волјата Божја, а кога ја закопале, раката останала над земја. На таа рака нејзиниот љубен ù ставил прстен кога го направи ветувањето. Можеби знаете чија должност е да се исполни.

 

V

 

Во најмалото селце на патот што води до Гомара пред кратко време го видов местото каде што ми кажаа дека се одвивала една чудна брачна церемонија на грофот.

Откако клекнал на земјата и во раката ја зел раката на Маргарита, еден свештеник, со благослов од папата, го благословил тажниот брак. Тогаш рекоа дека чудесниот настан завршил и мртвата рака потонала во земјата и засекогаш исчезнала.

Долу на некои големи, стари дрвја има ливадичка што секоја пролет е покриена со цвеќиња. И според она што го велат луѓето, таму е местото каде што е закопана Маргарита.

(КРАЈ)

 

Извадок од книгата „Легенди“ од Густаво Адолфо Бекер (12 дел)
Едиција: Класици
Издавач: „Арс Либрис“, дел од „Арс Ламина – публикации“
Книгата е достапна во книжарниците „Литература.мк“, а може да се нарача и онлајн  на http://www.literatura.mk на следниот линк.

Прочитајте го првиот дел: СТРАСНАТА РОЗА.

Прочитајте го вториот дел: БАКНЕЖОТ.

Прочитајте го третиот дел: МЕСЕЧЕВИОТ ЗРАК

Прочитајте го четвртиот дел: ГНОМОТ

Прочитајте го петтиот дел: ПОМИЛУЈ МЕ

Прочитајте го шестиот дел: КРСТОТ НА ЃАВОЛОТ

Прочитајте го седмиот дел: МАЕСТРО ПЕРЕЗ, ОРГУЛИСТОТ

Прочитајте го осмиот дел: ЧУДНО Е!

Прочитајте го 9-тиот дел: ХРИСТОС НА ЧЕРЕПОТ

Прочитајте го 10-тиот дел: ГЛАСОТ НА ТИШИНАТА и ЗЛАТНАТА НАРАКВИЦА

Прочитајте го 11-тиот дел: ЗЕЛЕНИ ОЧИ