Поглавје 1
Еден друг Орхан

Уште од најрано детство длабоко во себе верував дека во мојот свет постои нешто повеќе од она што го гледав: дека некаде на улиците во Истанбул, во куќа слична на нашата, живее некој друг Орхан, толку сличен на мене што би можел да ми биде близнак, па дури и двојник. Не можам да се сетам кога и од каде првпат ми се појави таа помисла. Веројатно настанала како плод на долгогодишна мрежа од шпекулации, недоразбирања, илузии и стравови. Но, во едно од моите најрани сеќавања станува малку појасно како се роди приказната за другиот јас.
Кога имав пет години, кусо време живеев во друга куќа. По една од нивните жестоки расправии, моите родители заминаа за Париз и решија јас и брат ми да останеме во Истанбул, но нè сместија во различни куќи. Брат ми остана во срцевината на семејството со нашата баба во апартманите „Памук“ во Нишанташи, додека мене ме пратија да живеам со тетка ми во Џихангир. На едниот ѕид во таа куќа, каде што секогаш ме дочекуваа со многу љубов, висеше слика од детенце, и одвреме-навреме тетка ми и тетин ми ќе покажеа кон неа и низ насмевка ќе речеа: „Погледни! Тоа си ти!“

Тоа симпатично момченце со крупни очи во малата бела рамка навистина личеше на мене. Дури носеше и капа каква што понекогаш носев и јас. Знаев дека детето на сликата не бев јас (тоа беше некоја кич репродукција на „симпатично детенце“ што некој им ја имаше донесено од Европа). Но, сеедно ме копкаше: дали можеби тоа беше оној Орхан што живееше во другата куќа?
Се разбира, сега и јас живеев во друга куќа. Како да мораше да отидам таму за да го запознам мојот двојник, но јас толку многу сакав да се вратам дома, што воопшто не ми беше до запознавање. Тетка ми и тетин ми не престанаа со шегата дека момчето сум јас и така се роди помислата што прерасна во оп- сесија. Постојано размислував за мене и за момчето што личеше на мене, за мојата слика и сликата на која личев, за мојот дом и за другата куќа, и сите тие мисли создаваа страшна конфузија во мојата глава, што пак ми создаваше уште поголема носталгија и желба да се вратам дома кај моето семејство.
Набрзо желбата ми се исполни. Но, помислата за другиот Орхан во некоја друга куќа во Истанбул никогаш не ме напушти. Ми ги прогонуваше мислите во текот на детството и раната адолесценција. Во зимските ноќи, додека шетав по истанбулските улици, зјапав во туѓите куќи од чии прозорци допираше топла, светлопортокалова светлина и си замислував дека во нив живеат среќни и спокојни семејства. Потоа ќе се сетев дека можеби во некоја од нив живееше другиот Орхан и ќе ме полазија морници. Како што растев, духот на другиот Орхан прерасна во фантазија, а фантазијата во кошмар кој по- веќепати се повторуваше. Во некои од соништата го среќавав Орхан, секогаш во друга куќа и секогаш проследено со вресоци, а во други, пак, двајцата само стоевме и зјапавме еден во друг во морничава тишина. Тогаш, во полусон, уште поцврсто се држев за перницата, за мојата куќа, мојата улица, моето место во светот. Секогаш кога бев несреќен, мечтаев како се селам во другата куќа, во другиот живот, онаму каде што живееше другиот Орхан, и наскоро делумно успевав да се убедам дека јас бев тој, па уживав во помислата колку беше среќен. Толку многу уживав во таквите мечти, што веќе не чувствував ни потреба да ја побарам другата куќа во тој другиот измислен дел од градот.

И сега доаѓаме до срцевината: никогаш не излегов од Истанбул, никогаш не ги напуштив куќите, улиците и соседствата на моето детство. Иако повремено се случуваше да живеам во различни делови на градот, педесет години подоцна сè уште живеам во апартманите „Памук“, онаму каде што биле направени првите мои фотографии и каде што мајка ми првпат ме кренала в раце за да ми го покаже светот. Сега знам дека таквата доследност делумно е заслуга на мојот замислен пријател, другиот Орхан, и на утехата што ја добивав од нашата блискост. Но, ние живееме во време обележано со масовни миграции и креативната моќ на доселениците, па понекогаш чувствувам притисок да објаснам зошто останав, не само во истиот град, ами и во истата куќа. Во главата ми се враќа тажниот глас на мајка ми: „Зошто не прошеташ малку? Зошто не направиш некоја промена? Отпатувај некаде“.
Постојат писатели како Конрад, Набоков, Најпол кои успешно мигрирале меѓу јазици, култури, земји, континенти, па дури и цивилизации. Нивната фантазија се хранела со егзил, црпеле инспирација не преку корените, туку преку нивно сечење. Меѓутоа, мојата инспирација бараше од мене да останам во истиот град, на истата улица, во истата куќа, гледајќи ја истата глетка. Судбината на Истанбул е моја судбина. Приврзан сум за овој град затоа што тој ме изгради како личност.

Гистав Флобер, кој го посетил Истанбул 102 години пред да се родам, бил воодушевен од бујната живост на истанбулските преполни улици. Во едно од неговите писма предвидел дека за еден век Истанбул ќе стане главен центар на светот. Се случи токму спротивното: По распадот на Османлиското Царство, светот речиси заборави на Истанбул. Градот во кој се родив беше посиромашен, позапуштен и поизолиран од кога било во неговата двеилјадигодишна историја. За мене отсекогаш беше град на распаднатата империја и тагата по неа. Целиот мој живот го поминав борејќи се со таа тага (како сите истанбулци) или ја прифаќав како своја.
Барем еднаш во животот самоанализата нè води кон тоа да ги преиспитаме околностите на нашето раѓање. Зошто сме се родиле баш на тоа место и баш на тој ден? Семејствата во кои се раѓаме, земјите и градовите што сме ги добиле по случаен избор, очекуваат да ги сакаме и на крајот ги сакаме од дното на нашата душа. Но, дали можеби сме заслужувале нешто подобро? Понекогаш сметам дека сум немал среќа што сум се родил во таков стар и сиромашен град закопан под пепелта на една уништена империја. Сепак, еден глас во мене секојпат ме убедува дека тоа всушност е среќа. Во поглед на богатство, во секој случај можам да се сметам себеси за среќен што сум се родил во имашливо семејство во време кога градот беше во најголема криза (и покрај тоа што некои мошне вешто го тврдат спротивното). Главно, не сакам да се жалам. Го прифатив градот во кој сум роден на ист начин на кој ги прифатив сопственото тело (колку и да сакам да бидам поубав и подобро граден) и сопствениот пол (иако сè уште се прашувам, наивно, дали можеби ќе ми беше подобро да се родев како жена). Ова е мојата судбина и нема поента да ù се противам. Книгава раскажува за таа судбина.
Роден сум среде ноќ, на седми јуни 1952 година, во една мала приватна болница во Мода. Ми велат дека ходниците таа ноќ биле мирни, а исто и светот. Со исклучок на вулканот Стромболи, кој два дена претходно почнал да фрла пламен и пепел, се чинело дека на планетава нема баш некакви поголеми случувања. Весниците биле полни со неважни вести: пар приказни за турските трупи што се бореле во Кореја, неколку шпекулации што ги ширела Америка сеејќи страв дека Севернокорејците се подготвуваат да употребат биолошко оружје. Во часовите пред да се родам, мајка ми страсно следела една локална приказна: Два дена претходно, заштитниците и „херојските“ жители на студентскиот дом во Конија виделе човек со застрашувачка маска како се обидува да влезе во куќа во Ланга низ прозорецот во бањата. Го бркале по улиците до некое складиште за дрвена граѓа, каде што, откако се судрил со полицијата, страшниот криминалец си го одзел животот. Еден продавач на текстил го препознал телото и потврдил дека претходната година истиот разбојник среде бел ден влегол вооружен во неговиот дуќан и го ограбил.
Години подоцна, мајка ми, со доза гнев и огорченост, ми раскажа дека додека го читала тоа, била сама во собата. Татко ми, откако ја однел во болницата, не го држело место и кога увидел дека породувањето на мајка ми ќе доцни, заминал да се најде со другарите. Единствената што била во собата за породување со неа била тетка ми, која успеала да го прескокне ѕидот во градината на болницата среде ноќ. Кога мајка ми ме видела првпат, имала впечаток дека сум многу послаб и покревок отколку што бил брат ми.
Но, морам да нагласам дека така ми било пренесено. Во турскиот јазик имаме различно време што ни овозможува да разликуваме прекажани работи од она што го имаме видено со сопствени очи. Истото време го користиме кога раскажуваме соништа, бајки или минати настани кои не сме ги доживеале лично. Корисно е кога ги пренесуваме нашите најрани животни искуства, нашите колепки, нашите бебешки колички, нашите први чекори, раскажани од нашите родители, приказни кои ги слушаме со еднакво огромно внимание какво што би ù посветиле на некоја фантастична приказна што му се случила на некој друг. Чувството е прекрасно, како да се гледаме себеси во нашите соништа, но скапо го плаќаме. Откако туѓите приказни за нашите случки ќе се врежат во нашите умови, стануваат поважни од нашите сопствени сеќавања. И како што учиме за нашите животи од другите, оставаме тие да го обликуваат нашиот впечаток за градот во кој живееме.
Напати, кога приказните што ми ги раскажале за мене или за мојот град ги прифаќам како свои, ми доаѓа да речам: „Велат дека сум цртал, дека сум се родил во Истанбул и сум бил мошне љубопитно дете и дека кога сум наполнил дваесет и две години, без некаква посебна причина сум почнал да пишувам книги“. Би сакал да можев цела своја приказна да ја напишев така, небаре мојот живот е нешто што му се случило на некој друг, небаре е сон каде што ми се губи гласот и волјата ми е маѓепсана. Колку и да е прекрасно, раскажувањето во стилот на бајките ми се чини неуверливо затоа што не можам да прифатам дека приказните што ги раскажуваме за нашите први животи нè подготвуваат за нашите посветли, поавтентични втори животи што треба да почнат во моментот кога се будиме. Затоа што, за луѓето како мене, тој втор живот е токму книга в рака. Затоа, драг читателу, добро обрни внимание. Дозволи ми да бидам искрен со тебе, а за возврат дај ми ја твојата благонаклонетост.

Извадок од книгата „Истанбул: Сеќавањата и градот“ од Орхан Памук
Едиција: Современи класици
Издавач: „Арс Либрис“, дел од „Арс Ламина – публикации“
Книгата може да се нарача онлајн на http://www.literatura.mk на следниот линк.